همشهری آنلاین_ راحله عبدالحسینی: به همین دلیل هم باور اینکه محله‌ای مثل شهرک غرب با آن برج‌های مدرن و سر به فلک کشیده پیش از دهه ۴۰ روستای سرسبزی به نام «خوردین» بوده، شاید کمی سخت به نظر برسد. در این گزارش پای صحبت قدیمی‌های محله نشستیم و به روزگاری سفر کردیم که خبری از آپارتمان در روستای خوردین نبود و تا چشم کار می‌کرد زمین کشاورزی و مراتع سرسبز دیده می‌شد.
در نقشه قدیمی تهران و اسناد به جا مانده، نام خوردین به‌عنوان روستایی خارج از تهران و در شمال غرب به چشم می‌خورد. روستای خوردین در نزدیکی امامزاده صالح بن زین‌العابدین(ع) در فرحزاد و ده‌ونک بود که ساکنان آن همگی مسیحی بودند. این روستای مسیحی‌نشین هم مثل همه روستاها با کدخداگری و ریش‌سفیدی بزرگان ده اداره می‌شد. تا اینکه از ابتدای دهه۴۰ رفته رفته پای آمریکایی‌ها به این محدوده باز شد. «حامد حسینی» شورایار محله شهرک غرب می‌گوید: «باغ خوردین در محدوده خیابان ایران زمین امروزی در شهرک غرب واقع شده‌بود. قدمت آن به روزگار قاجار برمی‌گرد. در باغ خوردین که به باغ اربابی معروف بود، یک رشته قنات هم جریان داشت و خاندان خوردین در کنار قنات و زمین‌های کشاورزی و سرسبز روزگار می‌گذراندند. باغ خوردین وقف آستان قدس رضوی است.» باغ اربابی خوردین با مساحتی حدود ۱۰ هزار هکتار در جنوب شرقی محله شهرک غرب قرار گرفته است. اطراف باغ اربابی حصارکشی شده و ورود به آن ممنوع است. قسمتی از باغ در اختیار واحد عمران شهرک غرب و بخشی در سال ۱۳۷۸ به آستان قدس رضوی واگذار شده است.
- روستای سرسبز خوردین
«ولادیمیر مینورسکی» خاورشناس و ایران‌شناس اهل روس از خوردین به معنای زمین پست و بلند تپه مانند نام برده که از سمت شرق به اراضی ونک و فرحزاد و از جنوب به کوی گیشا و اراضی طرشت راه داشته و مسیل رودخانه اوین حد فاصل آن با ونک بوده است و اراضی فرحزاد نیز در جوانب غربی و شمال آن قرار داشته‌اند. «محمد نوروزی» از اهالی قدیمی محله شهرک غرب می‌گوید: «ما هم از پدرانمان شنیدیم که خوردین فردی سرمایه‌دار و از اهالی تهران بود. زمین‌های کشاورزی اطراف باغ او از طریق قناتی که از باغش می‌گذشت، آبیاری می‌شد.» سال‌های نه چندان دور بیشتر زمین‌ها و مراتع اطراف ده خوردین متعلق به فرحزادی‌ها بود و اهالی این روستا به‌صورت دیم یا آبی کشاورزی می‌کردند و از مراتع سرسبز هم برای چرای دام‌هایشان بهره‌می‌بردند. تا اینکه به مرور این زمین‌ها فروخته شد و برای شکل‌گیری شهرکی مدرن در اختیار غربی‌ها قرار گرفت. نوروزی ادامه می‌دهد: «برج‌های شهرک غرب ابتدا از سوی بنیاد پهلوی برای افراد خاص دربار ساخته شد. هرکسی اجازه رفت‌وآمد به این شهرک را نداشت و حتماً باید به دربار وابسته بود تا بتواند در این شهرک خانه داشته باشد. میدان شهرک غرب که حالا به نام میدان صنعت می‌شناسیم قبلاً به‌صورت چهارراه بود. در واقع میدانی در کار نبود. بعدها میدان ساخته شد. اول فاز یک شهرک و خیابان مهستان ساخته شد.» یاد و نام روستای سرسبز خوردین با ساخت‌وسازی که در دهه ۴۰ آغاز شد، در ذهن قدیمی‌ها ماند و این روستای خوش آب و هوا کم‌کم جای خود را به ساختمان‌ها و برج‌ها داد.
- آسمانخراش‌هایی به نام شاعران
ساخت شهرک غرب به واسطه حضور مستشاران و متخصصان آمریکایی که بعد از شهریور سال ۱۳۲۰ پایشان به کشور باز شده‌بود مربوط می‌شود. آمریکایی‌های دور از وطن می‌خواستند برای خودشان محلی برای سکونت داشته‌باشند و به همین دلیل محدوده شهرک غرب امروزی یا همان روستای خوش آب و هوای خوردین را انتخاب کردند. وجه تسمیه نام شهرک هم از همین‌جا ناشی می‌شود و به حضور آمریکایی‌ها و ساخت‌وساز توسط آنها در این محله ربط پیدا می‌کند. حسینی، شورایار محله درباره ساختمان‌های بلندمرتبه واقع در خیابان هرمزان محله شهرک غرب می‌گوید: «برج‌های حافظ، سعدی، خیام و نظامی ساختمان‌هایی هستند که آمریکایی‌ها آنها را با مصالح و معماری غربی برای خود ساختند. یعنی به جای استفاده از آجر که رسم معماری ایرانی بود از آهن استفاده کردند و برج ساختند.» سبک معماری برج‌ها با سبک معماری ایرانی متفاوت بود و فقط به استفاده از مصالح متفاوت منتهی نمی‌شد. در معماری ایرانی ساختمان بلندمرتبه ساخته نمی‌شد و خانه‌ها به بیرونی و اندرونی تقسیم می‌شد. ساخت‌وساز آمریکایی‌ها فقط به ساخت برج محدود نشد و برای اینکه محلی برای سکونت داشته باشند، باید مدرسه و باشگاه و دیگر امکانات رفاهی را نیز در شهرک تأمین می‌کردند. حسینی ادامه می‌دهد: «مدرسه سروش آزادگان در خیابان به مدرسه آمریکایی معروف بود که هنوز هم معماری ۵۰ سال پیش را حفظ کرده است.» مدرسه آمریکایی‌ها زمین تنیس، فوتبال و بسکتبال داشت. هر کلاسش هم جداگانه یک حیاط بزرگ، یک اتاقک انباری و ۲ رختکن مجزا برای دخترها و پسرها داشت. این مدرسه به قدری بزرگ بود که بعد از انقلاب اسلامی به ۲ مدرسه و مراکز تجاری، ورزشی و فرهنگی تبدیل شد اما با این حال باز هم فضاهای بدون استفاده زیادی از آن باقی ماند.
- دانشگاه آمریکایی در تهران
با پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکایی‌ها مجبور به ترک ایران شدند و رؤیای زندگی در شهرک خود را نقش بر آب دیدند. اوایل دهه ۵۰ و بعد از ساخت مدرسه آمریکایی‌ها در خیابان ایران زمین موفق شدند برای خود یک دانشگاه آمریکایی هم بسازند. در محل دانشگاه امام صادق(ع) فعلی در بلوار مدیریت، پیش از انقلاب اسلامی دانشگاهی وجود داشت که شعبه‌ای از دانشگاه هاروارد آمریکا بود. این دانشگاه با نام «مرکز مطالعات مدیریت هاروارد» سال ۱۳۵۱ با درآمدهای شرکت نفت و به دست محمدرضا پهلوی افتتاح شد تا افراد با گذراندن دوره‌های یک تا ۲ ساله مدیران موفقی شوند. مدیریت این دانشگاه برعهده «غلامرضا پهلوی» بود و افرادی از جمله «منوچهر اقبال» و «حبیب لاجوردی» از چهره‌های نزدیک به دربار نیز عضو هیئت امنای این مرکز دانشگاهی بودند. اگرچه شعبه دانشگاه هاروارد فقط ۶ سال در ایران فعالیت داشت اما نام پل مدیریت که امروز بر پل بزرگراه شهید چمران باقی مانده یادگار همان روزهایی است که در این دانشگاه مدیریت تدریس می‌شد.
نظر شما